Η αδράνεια του καθεστώτος στο ζήτημα των πολιτικών μεταρρυθμίσεων σε συνδυασμό με την οικονομική αποτυχία των κυβερνητικών προγραμμάτων ανάπτυξης κατέστησε τη Συρία μια χώρα υποψήφια για εξέγερση. Οι παράγοντες που ξεχωρίζουν το καθεστώς της Συρίας από εκείνα της Αιγύπτου, της Τυνησίας και της Υεμένης και του δίνουν κάποια λαϊκή νομιμοποίηση είναι η στήριξη που παρέχει η Δαμασκός στην Χεζμπολάχ και την Χαμάς καθώς και η εμπόλεμη κατάσταση με το Ισραήλ εξαιτίας της κατοχής των υψωμάτων του Γκολάν. Ωστόσο η κατάσταση έκτακτης ανάγκης που ισχύει από το 1963[1], η διαφθορά, η φτώχεια, η ανεργία, ο μονοκομματισμός. η στέρηση των στοιχειωδών πολιτικών δικαιωμάτων αποτελούν παράγοντες που ευνοούν την εξέγερση στη Συρία όπως και στην περίπτωση της Αιγύπτου, της Τυνησίας και της Υεμένης.

Τρεις είναι οι βασικοί παράγοντες που κάνουν την περίπτωση της εξέγερσης της Λιβύης πιο περίπλοκη και πιο δύσκολη από τις εξεγέρσεις της Τυνησίας και της Αιγύπτου: ο θεσμός των φυλών, το πετρέλαιο, και οι παραστρατιωτικές ομάδες (μισθοφόροι) [i]. Το σύστημα των φυλών αποτελεί την βάση για τον έλεγχο των ισορροπιών των πολιτικών δυνάμεων στη χώρα και ο Καντάφι στηρίζει το καθεστώς του στις φυλετικές συμμαχίες, εφαρμόζοντας την πολιτική «διαίρει και βασίλευε». Η Λιβύη, είναι μέλος του ΟΠΕΚ[ii], με τα αποθέματα πετρελαίου της εκτιμώνται σε 44 δις βαρέλια , δηλ το 3,2 % των παγκοσμίων αποθεμάτων[iii]. Παράλληλα, οι επενδύσεις της χώρας σε άλλα κράτη του κόσμου ξεπερνούν τα 70 δις εκ $. Τέλος, σύμφωνα με εκτιμήσεις, ο αριθμός των μισθοφόρων κυμαίνεται μεταξύ 120.000 και 150.000. Οι περισσότεροι προέρχονται από χώρες της Αφρικής όπως το Τσαντ, η Σενεγάλη, το Μάλι, η Δημοκρατία της Κεντρικής Αφρικής, η Νιγηρία και η Γουινέα (ενδεχομένως να υπάρχουν και Άραβες μεταξύ τους). Σε αυτό το σώμα των μισθοφόρων καταλογίζονται αρκετά εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας στη Λιβύη.

Η Αίγυπτος καταλαμβάνει μια σημαντική γεωστρατηγική θέση που της δίνει τη δυνατότητα να παίζει ένα σημαντικό ρόλο στην περιφέρεια της και στη διεθνή πολιτική. Η χώρα αυτή συνδέει την Ασία με την Αφρική, ελέγχει τη στρατηγικής σημασίας διώρυγα του Σουέζ, διαθέτει μεγάλα αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου, έχει το μεγαλύτερο πληθυσμό στον αραβικό κόσμο και διαθέτει μια πολιτιστική κληρονομιά 5 χιλιάδων χρόνων περίπου που την καθιστά πόλο έλξης ενός σημαντικού μεριδίου του παγκοσμίου τουρισμού. Το καθεστώς Μουμπάρακ (1981-2011) ανέλαβε την εξουσία μετά τη δολοφονία του Σαντάτ και από τότε η χώρα έχανε σταδιακά την γεωστρατηγική της ισχύ εξαιτίας των επιλογών του καθεστώτος. Το καθεστώτος έφτασε στην παρακμή του για πολλούς λόγους και η εξέγερση του λαού, που βοηθήθηκε από τα Μ.Μ.Ε, ήταν αναπόφευκτη.

Obama's State of the Union address on January 24, 2012 was devoted mainly to United States' current socio-economic problems. This focus on United States internal problems should come as no surprise. It is clear that the severe economic crisis that engulfs the United States these days is the highest priority of the American people.

From Iraq in the north down to the Arabian Peninsula and west all the way to Morocco, tribal values have had a strong influence on shaping the political culture and state-society relations in the Middle East. Historians remind us that throughout the span of the Middle East’ history, tribes have often posed a credible threat to central governments, and have played an important role in the making and dismantling of ruling dynasties.

Στο τέλος ενός καυτού Ιουλίου η “αραβική άνοιξη” δίνει την εντύπωση ότι ασθμαίνει και ότι έχει απολέσει τον αρχικό δυναμισμό της. Η διαπίστωση αυτή έρχεται να συνδεθεί με παλαιότερες αναλύσεις μας στο ΚΕΜΜΙΣ, οι οποίες είχαν επισημάνει ότι η διαδικασία μετά- βασης σε μια φιλελεύθερη αλλά όχι πλήρως δημοκρατική κοινωνία θα είναι μακρά, με οπι- σθοδρομήσεις και αντιφάσεις.

Η Υεμένη βρίσκεται (και πάλι) σε κρίση, η οποία όμως φαίνεται να είναι διαφορετική από τις προηγούμενες: φυλές, κοινωνικά στρώματα, ακτιβιστές, πολιτικά κόμματα, αντάρτες, al Qaeda, στρατός και καθεστώς διαπλέκονται μαζί με τη φτώχεια, την υπανάπτυξη, την ανε- λευθερία, την απουσία δημοκρατίας και τους φρενήρεις ρυθμούς αύξησης του πληθυσμού παράγοντας ένα εκρηκτικό μείγμα, το οποίο εξερράγη με τη σπίθα της Αραβικής Άνοιξης, που μεταφέρθηκε μέσω των διαδικτυακών μέσων κοινωνικής δικτύωσης.

Ο συγγραφέας με το παρόν έργο επιχειρεί μια σφαιρική ανάδειξη και ερμηνεία των γεωπολιτικών εξελίξεων στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής, κατά το 2011. Αρχικά (1η ενότητα), επιδιώκει την εισαγωγή του αναγνώστη στον αραβικό κόσμο, εν γένει, και στη συνέχεια, προχωρεί (2η ενότητα) σε μια λεπτομερή ανάλυση των περιπτωσιολογικών μελετών εξέτασης, ήτοι των χωρών, οι οποίες επηρεάστηκαν από την Αραβική Άνοιξη. Τέλος (3η ενότητα), προσεγγίζει ερμηνευτικά τα αίτια και τις συνέπειες των αραβικών εξεγέρσεων, προσβλέποντας σε μια ενδελεχέστερη παρουσίαση και εξήγηση αυτών.

Η κρίση στη Συρία αποτελεί από τη μία πλευρά μέρος της καθυστερημένης ένταξης της περιοχής στην καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση και από την άλλη το τέλος του νεωτερικού πολιτικού-ιδεολογικού προγράμματος του αραβικού εθνικισμού. Ο ανταγωνισμός για την περιφερειακή ηγεμονία συμπλέκεται με προ-νεωτερικές συγκρούσεις δημιουργώντας ένα πολύ προβληματικό γεωπολιτικό σκηνικό.

Η ένθερμη αντιμετώπιση της Αραβικής Άνοιξης από τους Μουσουλμάνους της Ευρώπης, οι οποίοι προσδοκούσαν την αποκατάσταση της δημοκρατίας στις πατρίδες τους, ήταν αναμενόμενη. Η εδραίωση όμως των φόβων τους για τη μη αναίμακτη πολιτική μετάβαση ενέτεινε τις ανησυχίες τους για τη ρευστότητα του πολιτικού και κοινωνικού σκηνικού, τόσο στις επαναστατημένες πόλεις, όσο και στις ευρωπαϊκές κοινωνίες, όπου ζουν