Διαβάστε επίσης τη βιβλιοκριτική του Alison Pargeter, Return to the Shadows: The Muslim Brotherhood and An-Nahda since the Arab Spring (Saqi Books, 2016).

A lot of ink has been spilt on the role of political Islam in post-Arab Spring politics. In the beginning, there was an assumption of an almost teleological nature whereby the democratic renaissance of the region would at a minimum bring the forces of political Islam to the fore. There was even the potential for it to be rendered the single most important socio-political actor in part of the region. While the first premise has certainly proved true, Alison Pargeter’s book is a detailed, eloquent attempt at explaining the second: political Islam’s inability to ensconce itself in power, once in its antechamber.

Εντός του καλοκαιριού, ένας Ιρακινός οπλαρχηγός, ονόματι Αμπού Μπάκρ αλ Μπαγντάντι, αυτοανακηρύσσεται Χαλίφης όλων των μουσουλμάνων κατά την διάρκεια μιας προσευχής σε ένα τζαμί της, «απελευθερωμένης» από τους Τζιχαντιστές, Μοσούλης. Παράλληλα, οι αρχές του «Ισλαμικού Κράτους» εξέδωσαν αυστηρές οδηγίες για το πως πρέπει να συμπεριφέρονται οι άνδρες και οι γυναίκες υπήκοοί του, βάσει όσων ορίζει η Σαρία, την ώρα που οι μουσουλμάνοι καταστηματάρχες του Λονδίνου λάμβαναν φυλλάδια με το χαρμόσυνο μήνυμα: “The Caliphate has been established”. Αναμφίβολα, η «επανίδρυση του Χαλιφάτου» ενενήντα ολόκληρα χρόνια μετά την κατάργησή του εγείρει ενδιαφέροντα ζητήματα προς αναστοχασμό σε συνάρτηση με την ιστορική εξέλιξη του θεσμού, τις προκλήσεις που αντιμετώπισαν τα διάφορα ισλαμιστικά ρεύματα κατά τα τελευταία χρόνια, καθώς και τα ρευστά γεωπολιτικά δεδομένα στην δοκιμαζόμενη από διακοινοτική βία Μέση Ανατολή.

More than a year has passed since Abdel Fattah Sisi’s coup d’etat, which led to the ouster of elected President Muhammad Morsi from power. The supporters of the army’s involvement in the political process spoke of a “corrective” movement, that was necessary in order to help the Egyptian people ‘‘save their revolution’’, while President Morsi’s supporters spoke of ‘‘putchists’’ against legitimacy and ‘‘usurpers’’ of 25 January’s legacy. Since then, both sides have clashed politically and ideologically on the streets, the suburbs, the universities, the Press and social media, fiercely defending their claim as protectors of the same revolution.

Στην Αίγυπτο έγινε πραξικόπημα. Ούτε επανάσταση, ούτε κίνημα, απλά στρατιωτικό πραξικόπημα με όλα τα χαρακτηριστικά που δίνουν στο φαινόμενο αυτό τα σχετικά επιστημονικά εγχειρίδια. Σαφώς το πραξικόπημα αυτό διευκολύνθηκε από ένα τεράστιο μαζικό κίνημα διαμαρτυρίας εναντίον της κυβέρνησης των Αδελφών Μουσουλμάνων και του ανατραπέντος Προέδρου Μόρσι. Να δούμε όμως πρώτα ποιά ήταν τα αίτια της προβληματικής διακυβέρνησης του Μόρσι και των Αδελφών.

Σήμερα κοινός παρονομαστής του βίαιου και αιματηρού ξεσπάσματος εναντίον της επίμαχης ταινίας, είναι η ανάπτυξη των κινημάτων και οργανώσεων των σαλάφι ισλαμιστών. Οι εξεγέρσεις εναντίον των αυταρχικών καθεστώτων τους έδωσαν τη δυνατότητα να εισέλθουν στο κεντρικό πολιτικό παιχνίδι αν και ήταν από τους τελευταίους που συμμετείχαν στις εξεγέρσεις κατά του Μουμπάρακ και του Μπεν Άλι. Παράλληλα, το Κατάρ και η Σαουδική Αραβία θέλουν να δημιουργήσουν ένα αντίπαλο προς τους Αδελφούς Μουσουλμάνους δέος με την υποστήριξη των σαλάφι οργανώσεων.

Λίγες εβδομάδες πριν τις αιγυπτιακές εκλογές ένας δυτικός αναλυτής υπεδείκνυε, μάλλον με ενθουσιασμό, το γεγονός ότι διενεργούνταν πραγματικές δημοσκοπήσεις για τις εκλογές στην Αίγυπτο, σημάδι, σύμφωνα με τον ίδιο, της πορείας της χώρας προς τα μοντέλα της δυτικής δημοκρατίας. Αλλά, φευ, τα αποτελέσματα που έδιναν οι δημοσκοπήσεις απείχαν τελικά πολύ από την πραγματικότητα και δεν ανεδείκνυαν την πραγματική διχοτόμηση της αιγυπτιακής πολιτικής. Οι νικητές των εκλογών, δηλαδή ο επίσημος υποψήφιος των Αδελφών Μουσουλμάνων Μοχάμεντ Μόρσι και ο “εκλεκτός” του βαθέος κράτους και εκ των ηρακλειδών της προεδρίας Μουμπάρακ, πτέραρχος ε.α. Άχμεντ Σαφίκ εκφράζουν χωρίς αμφιβολία τους δύο βασικούς πραγματικούς πολιτικούς πόλους: το πολιτικό Ισλάμ από τη μια πλευρά και το πατερναλιστικό κράτος με τις διαπλεκόμενες με αυτό κρατικιστικές ή κρατικοδίαιτες πολιτικές και οικονομικές ελίτ και τα δίκτυα πατρωνίας τους από την άλλη.

Τα τελευταία αιματηρά γεγονότα στην Αίγυπτο και η σφαγή δεκάδων άοπλων διαδηλωτών στην πλατεία Ταχρίρ του Καΐρου επανέφεραν στην επιφάνεια ερωτήματα που είχαν θέσει οι πιο επιφυλακτικές αναλύσεις στην αρχή της “αραβικής άνοιξης”. Είχαν τονίσει τότε ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μια μάλλον μακρά διαδικασία μετάβασης από αυταρχικά και πατερναλιστικά καθεστώτα σε πιθανόν πιο αντιπροσωπευτικές και πιο δημοκρατικές μορ- φές εξουσίας, όχι κατ' ανάγκη ίδιες με αυτές που ανεδείχθησαν στην Λατινική Αμερική και την Ανατολική Ευρώπη μετά την πτώση των δικτατοριών και των σοβιετογενών καθεστώ- των. Τα ζητήματα που πρέπει να επιλυθούν είναι ο ρόλος του στρατού στην πολιτική και οικονομική δομή τω αραβικών κρατών, η σχέση του Ισλάμ με το κράτος και βέβαια οι νέες περιφερειακές ισορροπίες που θα δημιουργήσουν αυτές οι αλλαγές στην περιοχή.

Οι αραβικές κοινωνίες και τα κινήματα τους πέρασαν από τον αντι-αποικιακό αγώνα στον παναραβικό ριζοσπαστισμό, τον στρεβλό εκσυγχρονισμό και τον πατερναλιστικό και αυταρ- χικό κρατισμό. Σήμερα είναι η ώρα του εκδημοκρατισμού. Δυστυχώς όμως ο χαρακτήρας της εξέγερσης, η απουσία ηγεσίας και στρατηγικής του κινήματος και η απροθυμία της Δύσης να αποδεχτεί την παρουσία των Μουσουλμάνων Αδελφών φαίνεται να δίνει πλεο- νέκτημα σε όλους αυτούς που θα ήθελαν έναν εκδημοκρατισμό ? la carte.